Cre - do («Latijn) het -woord credo`s 1 geloofsbelijdenis; 2 in de mis na de evangelielezing gezongen of gezegd vers, beginnend met het woord credo ; 3 figuurlijk diepe overtuiging: iems. politieke credo '
Ik ben inmiddels aan mijn derde stage begonnen en begin te merken dat ik steeds kritischer word. Niet alleen ten aanzien van mezelf, maar ook naar anderen. Zo langzamerhand begin ik zelfs dingen te bekritiseren die er niet eens zijn… Wat zou het toch heerlijk zijn als er niets te bekritiseren viel, als er geenéén storende factor aanwezig zou zijn en dat alles perfect zou zijn en dat het alleen maar aan mijn docentschap kon schorten...
Credo slash I have a dream
Tijdens mijn eerste middelbare-school-stage had ik te maken met het zogenoemde mankement ‘de lokaalindeling.’ Dat een lokaal zeer veel invloed heeft op je vrijheid van lesgeven heb ik daarbij persoonlijk ondervonden. Een drumstel in het ene uithoek van het lokaal, gitaren en keyboards tussen de tafels door en ikzelf in de andere uithoek. De drummer was pas te bereiken als ik mijn eerste-maandag-van-de-maand-alarmtoeter opzette en de achterste leerlingen konden de meeste obscene tekeningen maken, want zien deed ik het toch niet. Een bandje vormen was hierdoor ontzettend moeilijk. De leerlingen zouden dan verspreid door het lokaal hun instrument moeten bezetten en ik stond dan vervolgens de meest onmogelijk bewegingen te maken om iedereen juist aan te kunnen geven. Bovendien had de drummer niks aan mijn aanwijzingen, omdat mijn stem de enorme afstand niet kon overbruggen. Zeker niet als er gespeeld werd.
Mijn ideale lokaal

Over het ideale leslokaal is op internet maar weinig te vinden. Nergens wordt met een woord gerept over een lokaalindeling.
Hierboven zie je de indeling van mijn ideale lokaal. Met deze indeling zal ik een goed overzicht hebben over mijn klas.
Achterin de klas zijn vier kleine studiootjes te vinden, waarin leerlingen in kleine groepjes iets kunnen voorbereiden. Hierin is een keyboard aanwezig en een klein versterkertje waarop een gitaar én basgitaar aangesloten kunnen worden. Het maximumvolume dat bereikt kan worden is vergelijkbaar met een akoestisch gitaar. Dit is voor de leerlingen wel zo prettig en het gehoor kan hierdoor niet beschadigd worden. De rede waarom ik graag deze aparte ruimtes wil hebben, is omdat er vaak in groepsverband geoefend moet worden en dat dat erg bemoeilijkt wordt wanneer er meerdere groepen in één ruimte aan het oefenen zijn. Het door elkaar heen repeteren zorgt voor complete chaos en is ongezond voor de leerlingen. Bovendien is het voor de leerlingen een stuk lastiger om hun concentratie te behouden. Om hen heen gebeurt er van alles en als je verschillende tempi en toonhoogten om je heen hoort is het erg lastig je aan je eigen tempo en melodielijn te volgen.
Voorin de klas zie je dat naast mijn bureau een piano staat. Deze kan eventueel verschoven worden naar de zijkant van het lokaal zodat het zicht van de leerlingen niet belemmerd wordt. De rede dat ik graag een piano voorin wil hebben is omdat ik bij het aanleren van een liedje mezelf en de klas door middel van de piano wil begeleiden en hierdoor niet het complete overzicht over mijn leerlingen wil verliezen. Dat gebeurt wel als de piano in een andere hoek van het lokaal zou staan.
De tafeltjes staan tegenover het schoolbord en recht in mijn gezichtsveld. Aan elke tafel zitten twee leerlingen en deze tafeltjes kunnen opengeklapt worden. Onder de klep bevindt zich een keyboard met vier oortjes. De twee leerlingen kunnen samen oefenen zonder dat de rest van de klas er last van heeft.
Rechts van het lokaal bevindt zich een podium. Het podium dient bijvoorbeeld voor de opdrachten die voor de klas opgevoerd moeten worden. De leerlingen kunnen zo proeven hoe het voelt om op een podium te staan.
De indeling van de klas leent zich er goed voor dat alle leerlingen het podium goed kunnen zien.
De muren van het lokaal zijn in de kleuren paars en blauw geverfd. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat kleuren een grote invloed hebben op gegevens als inspiratie en emotie, zo ook in het onderzoek van Leonne campfens, die haar resultaten op zes augustus 2007 gepubliceerd heeft.
De kleur blauw is, volgens mevrouw Campfens, een koele kleur die rust geeft maar tegelijkertijd ook aanzet tot nadenken en ontwikkelen. Blauw wordt ook wel als de kleur van de expressie gezien en kan het gevoel voor muziek en schone kunsten stimuleren. Uit haar onderzoek van 2007 kwam ook als resultaat dat de kleur paars de kleur is van de ontspanning en creativiteit. Paars is ook een krachtige kleur en kan gevoelens van eigenwaarde positief stimuleren.
Instrumentarium in de klas
Een muzieklokaal zou zijn naam geen eer aan doen als er geen instrumenten aanwezig zouden zijn. Naar mijn mening moet een muzieklokaal een walhalla aan instrumenten zijn. De leerlingen maken kennis met zo veel mogelijk instrumenten en kunnen zo hun klankvoorstelling goed ontwikkelen. Wellicht zit er een klankkleur, en dus instrument, bij waarvan ze onder de indruk zijn en zullen ze zich daar naast hun schooltijd in gaan verdiepen. Bovendien hebben bepaalde instrumenten directe verbinding met bepaalde culturen. Denk aan Afrikaanse trommels. Door hier een les aan te besteden wordt meteen hun culturele ontwikkeling naar een hoger level getild.
Toch enigszins rekeninghoudende aan het budget die de school moet hebben; hier een overzicht van de instrumenten die aanwezig moeten zijn in mijn lokaal:
- Piano
- 2 elektrische drums
- 1 drum
- 20 keyboards
- 3 basgitaren
- 4 elektrische gitaren
- 2 akoestische gitaren
- 10 djembee’s
- 3 dwarsfluiten
- 1 trombone
- 1 trompet
- 1 cello
- 1 viool
- 1 altviool
- 2 synthesizers
- saxofoon
- 35 klokkenspellen
- 10 xylofoons
- 10 tamboerijnen
- 2 vibrafoon
- 10 marakas
- Van de nog niet genoemde Orffinstrumenten (vibraslab, woodblock, etc) wordt er van elk 5 aangeschaft.
Natuurlijk zal de tijd het leren. Na een aantal maanden tot een jaar lesgegeven te hebben, zal ik vanzelf merken welke instrumenten nog nodig zijn en welke liggen te verstoffen in de kast. Instrumenten zoals een viool zijn redelijk goedkoop via een publieke verkoopsite ingekocht en kunnen gemakkelijk weer via die weg verkocht worden indien het gebruik ervan maar minimaal is.
Waarom een cello in mijn muzieklokaal?
Het aantal leerlingen dat een cello kan bespelen is niet zo groot. Wel is het een instrument die goed ingezet kan worden als er in groepen en met verschillende instrumenten een speelstuk wordt voorbereid. Iemand die al ervaring heeft in het spelen van cello, kan deze meteen uit de kast pakken. Het zou zonde zijn als iemand cello kan spelen maar dit gewoonweg in de lessen niet doet, omdat hij of zij natuurlijk niet naast de volle schooltas ook nog een zwaar instrument gaat meenemen terwijl er helemaal geen zekerheid van spelen is. Nu staat de cello er gewoon en is het instrument voor iedereen toegankelijk. Nieuwsgierige leerlingen kunnen uitproberen of zij het instrument interessant genoeg vinden om zelf te gaan bespelen.
Ook andere instrumenten zoals bijvoorbeeld een saxofoon kan door elke leerling gepakt worden om uit te proberen. Noodzaak is hierbij wel om een les te geven waarbij alle instrumenten geïntroduceerd worden. Hierin wordt uitgelegd hoe met al deze instrumenten omgegaan moet worden en op wat voor manier het te bespelen is. Er komen een aantal leerlingen, zo nodig uit andere klassen, om te laten horen hoe het instrument klinkt en om een aantal liedjes te spelen. Zo kunnen leerlingen klankkleur en klankvoorstelling aan een instrument koppelen.
Andere benodigdheden
Een aantal instrumenten brengt natuurlijk ook het nodige apparatuur mee. Naast dat in elke studio een monitor te vinden is met hierbij horende kabels zijn er ook in het lokaal zelf ook heel wat zaken nodig. Elk keyboard heeft een splitter nodig en in totaal zijn er 35 koptelefoons nodig. Elke elektrische gitaar heeft een versterker nodig. De akoestische gitaren kunnen ook versterkt worden, maar daar wordt niet nog apart een versterker voor aangeschaft. Ook voor de basgitaren zijn er versterkers aanwezig. Ook worden er de nodige jackkabels aangeschaft. Er zijn in totaal 8 microfoons met hierbij vier monitoren en 8 microfoonkabels. Er staan naast het podium twee gitaarstandaards waar de gitaren netjes weggezet kunnen worden. Aan de andere kant van het podium staat er een kleine kast voor de kleine orffinstrumenten en een grote kast waarin onderin plek is voor de cello en de grote orffinstrumenten en waarin de rest bovenin ruimschoots opgeborgen kan worden. De Djembee’s worden in een apart hok, die in het verlengde van het rechter studiohok zit, opgeborgen.
Elk bureau kent ook een cdspeler met usb-aansluiting. Via cd of usb-bestand kunnen nummers beluisterd worden. Wanneer de leerlingen een computer nodig hebben, kunnen ze terecht in de mediatheek.
Voorin in het lokaal bevindt zich een digitaal schoolbord waarop ook filmpjes en afbeeldingen afgespeeld kunnen worden. Aan de rechterzijde kan nog via de oude weg geschreven worden. Op deze zijde van het bord staan lijnen van de notenbalk.
Op mijn bureau ligt de nodige rotzooi en staat een computer die aangesloten staat op de geluidsboxen voorin het lokaal en op het digitale schoolbord.
Natuurlijk zijn er dingen die ik vergeet te melden. Verhuizen, op vakantie gaan, een lokaal inrichten, het zijn allemaal zaken waarvan je steeds denkt dat je overal aan gedacht hebt, maar steeds weer schiet er iets te binnen wat ook nodig is. Of om het voorbeeld vakantie maar te noemen; je zit al op de camping en je komt erachter dat je nog geen afwasborstel hebt.
Wat gaan ze leren?
Belangrijk is dat het vak muziek in de onderbouw goed aansluit op het examenprogramma. Doordat op veel scholen de docenten de mogelijkheid hebben hun muziekvak naar vrijheid in te vullen, mist er vaak een goede aansluiting op het eindexamen in de bovenbouw, zo zegt ook Frank van de Ende, die uitgebreid onderzoek heeft gedaan naar interdisciplinaire kunstvakken in de onderbouw.
Volgens van de Ende moet er, om het bovenstaande te voorkomen, gekeken worden wat precies de exameneisen zijn voor het vak muziek. Dit blijkt voor elk kunstvak hetzelfde te zijn:
De leerlingen moeten:
- Voldoende theoretische kennis hebben om te weten waar zij mee bezig zijn bij het produceren van kunst.
- De kunstuitingen kunnen plaatsen in de maatschappij en cultuur en in historisch perspectief.
- De kunstuitingen kunnen beschouwen en analyseren.
Naast de algemene eisen zijn er voor muziek ook nog een aantal specifieke eisen:
Zingen en spelen
De kandidaat kan:
- een gevarieerd repetoire uitvoeren van één- en meerstemmige vocale en/of instrumentale muziek;
- onvoorbereid een melodie/muziekstuk spelen.
Improviseren en componeren:
- De kandidaat kan muziek improviseren en componeren, vanuit een probleemstelling en met weloverwogen gebruik van muzikale materialen en middelen.
Waarnemen en weten
De kandidaat kan:
- Een muzieknotatie volgen;
- klinkende eenvoudige ritmes en melodiefragmenten noteren;
- muzikale aspecten onderscheiden, herkennen en benoemen naar aanleiding van klinkende voorbeelden.
Analyseren en interpreteren
De kandidaat kan:
- muzikale structuren analyseren naar aanleiding van klinkende voorbeelden;
- muzikale processen interpreteren;
- zijn muzikale beleving in verband brengen met de muzikale aspecten, betekenissen en functies van muziek.
Muziek en Cultuur
De kandidaat kan;
- historische ordening aanbrengen in de ontwikkeling van muzikale vormen en genres;
- hem bekende werken plaatsen in de ontwikkelingslijn van muzieksoorten, in een geografische regie en maatschappelijke context en kan daarbij verbanden leggen tussen cultuurhistorische perioden;
- hem onbekende werken plaatsen op basis van culturele, stilistische, vormtechnische en muziekhistorische argumenten.
Mijn mening hierop is dat we met het bovenstaande in ons achterhoofd de onderbouw les moeten geven. Dat betekent dus dat je al vanaf klas één naar het eindexamen werkt. Natuurlijk kiest niet iedereen muziek, maar het is zeer belangrijk dat de leerlingen die het wél kiezen met het juiste niveau hun examenjaren ingaan. Exameneisen zijn natuurlijk vastgelegd, maar het is ook belangrijk om van mezelf te weten wat ik precies wil dat de leerlingen kunnen. Waarom wil ik precies muziekles geven? Wat voor doelen wil ik bereiken met mijn leerlingen?
Bij de ontwikkeling van leerlingen heb ik culturele ontwikkeling bovenin mijn lijstje staan. Kinderen krijgen natuurlijk van huis uit een culturele opvoeding. Die loopt uit één van normen en waarden tot muziek. Een Nederlands gezin zal de kinderen opvoeden volgens de Nederlandse cultuur. Wat er allemaal bij een andere cultuur komt kijken, krijgen de kinderen weinig mee. In mijn muzieklessen worden leerlingen blootgesteld aan andere culturen. Muziekstijlen worden gekoppeld aan cultuur. Ze leren niet alleen een bepaalde muziekstijl spelen, maar leren ook waar deze vandaan komt en vanuit welke tijd het stamt. Ze leren ook waarom de muziekstijl ontstaan is. Vaak zit er een verhaal achter. Denk aan slavernij, geloofsovertuiging, etc.
Ook aan creativiteit hecht ik veel waarde. Creativiteit is iets wat ze later overal kunnen toepassen. Bij creativiteit komen ook veel andere vakken kijken. Zo krijgen de leerlingen ook te maken met disciplinaire en multidisciplinaire werkvormen. Tijdens de muzieklessen is het soms vanzelfsprekend er bij het opvoeren van een bepaald muziekstuk een dans wordt opgevoerd. Ook kan er schilderkunst aan een muziekwerk gekoppeld worden.
Een lastig punt is het improviseren en componeren. Het niveau op dit gebied kan erg uiteenlopen tussen de leerlingen. Het is ook een gegeven wat moeilijk aangeleerd kan worden. Toch vind ik het belangrijk om hier een aantal lessen aan te besteden. Een leerling kan er dan wel niet zo goed in zijn. Toch wordt er een groot aantal dingen ontwikkelt tijdens een improvisatie- en/of componeerles. Denk hierbij aan klankvoorstelling, voorstelling van melodieën en harmonieën, creativiteit, ritmisch vermogen, etc. Kortom een enorme hoeveelheid aan ontwikkelingen.
Wat ook erg belangrijk is en wat uiteraard niet in een eindexamen getoetst wordt, is de sfeer en veiligheid in de klas. Naar mijn mening is het erg belangrijk om een veilig en leerzaam gevoel te creëren. Het zingen in groepsverband leent zich hier goed voor. Door samen te zingen ontstaat er op de langere termijn zekere veiligheid. Leerzaam feit hiervan is dat het gehoor ook meteen getraind wordt. Je wordt gedwongen om naar jezelf en anderen te luisteren. Hierbij kom ik ook meteen bij het punt dat ik het erg belangrijk vind dat leerlingen zich melodisch en ritmisch sterk ontwikkelen. Dit wil ik bereiken door bijvoorbeeld het zingen van liedjes of door middel van een speelstuk.
Ook zeer belangrijk, en ook al vaker genoemd, vind ik de klankvoorstelling. De leerlingen weten wat voor klank een bepaald instrument voortbrengt en kunnen hun klankvoorstelling toepassen: Wat voor geluid wil je produceren en wat voor instrument hoort daarbij? Verder vind ik theoretische kennis ook zeer belangrijk, maar ben van mening dat je de leerlingen deze kennis het beste kan bijbrengen door de praktijk met de theorie te verbinden. Een muzikaal gegeven zoals crescendo wordt uitgelegd en meteen toegepast of andersom, de leerlingen moeten verschil maken van hard naar zacht en aan de hand daarvan wordt de benaming hiervan uitgelegd.
Ten slotte
Dit is mijn credo van dit moment. Ik zou er nog enkele pagina’s aan kunnen uitwijden, maar het is tijd om het hierbij te laten. Mijn visie zal in de loop der jaren zeker nog een aantal keren veranderen mede dankzij praktijkervaringen en overtuigingen van andere docenten en medestudenten. Ik ben benieuwd hoelang deze pagina’s up to date zullen zijn.
Wordt vervolgt.....
Bronnenlijst:
http://digischool.kennisnet.nl/community_mu
http://digischool.kennisnet.nl/community_mu/praktijkverhalen
http://www.pzc.nl/regio/bevelandentholen/3957314/Meer-samenwerken-op-gebied-muziekonderwijs.ece
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:tDnOpwTIooEJ:www.ontwerpatelier.nl/digitaleopleidingsschool/binnen/upl_files/basisscholen/970/20090428155444_Muziekpedagogische%2520stromingen.doc+visie+muziekonderwijs&cd=9&hl=nl&ct=clnk&gl=nl&client=safari
http://www.leosamama.nl/Moderne%20muziek%20in%20de%20onderbouw%20van%20het%20voortgezet%20onderwijs/MODERN_1.HTM
http://www.artex-texel.nl/voor-wie/scholen
http://www.artikeltjes.com/artikeltjes/670/1/Invloed-van-kleuren/Page1.html
http://essay.utwente.nl/540/1/scriptie_Campfens.pdf
http://www.roelanddereuver.nl/docent/visie.htm
http://www.frankvandenende.nl/kunst/hetvakkunst-examenprogramma.html